ЖУАЛЫ АУДАНЫНДАҒЫ КЕҢЕС ОДАҒЫНЫҢ БАТЫРЫ ДАҢҚТЫ БАУЫРЖАН МОМЫШҰЛЫНЫҢ ЕСКЕРТКІШІ ЖӘНЕ МҰРАЖАЙЫ

Жамбыл облысы, Жуалы ауданы, Қайрат ауылында орналасқан.

1941-45 Ұлы Отан соғысы Жеңісінің 50 жылдығына 1995 ж. 9 мамырда ашылған. Бауыржан Момышұлы (1910-82), қазақ жазушысы, Кеңес Одағының Батыры (1990, қаза болғаннан кейін). Жуалы ауданында туып-өскен, мұғалім, қаржы салаларында жұмыс істеген. 316-ыншы (8-ші гвардиялық) Панфилов атқыштар дивизиясының құрамындағы Мәскеуді ерлікпен қорғаған мүшесі. Мәскеу түбіндегі шайқаста батальонды басқарып, маңызды участок Волоколамск тас жолындағы қорғанысты үйлесімді ұйымдастырды. Ұлы Отан соғысынан кейінгі жылдары - полк дивизия басшысы болды. Соғыстан кейін осы академияда дәріс берді. 1956 ж. - отставкадағы полковник. Ұлы Отан соғысы туралы бірқатар туындылардың авторы. Оның «Біздің от-басымыз», «Артымызда Москва» (1958), «Генерал Панфилов» (1963), (Абай атын. Қазақстанның Мемлекеттік сыйлығын 1976) атты кітаптары кеңінен танымал және бірнеше рет әлем халықтарының тілдерінде қайта шығарылды. Б. Момышұлы Отан соғысының 1-дәрежелі орденімен, Ленин, Қызыл Ту, Еңбек Қызыл Ту, Халықтар достығы, «Құрмет Белгісі», екі мәрте Қызыл Жұлдыз орденімен, кептеген медальдармен марапатталған. Музей ғимараты 1991-95 соғылған, (архитекторы Т. Жылыбаев). Бірқабатты Г-тәріздес жоспардағы көлемі монометті темір-бетон қызғылт қабыршақтармен қапталған. Автордың ойлап табуымен фасад ашылған кітап түрінде шешілген. Кіре берісте - қаламұшты бейнелейтін деталь бар. Ішкі жоспарлау үлкен экспозициялық зал мен бірнеше қызметтік жайда түрады. Мұражайда батырдың тек заттары, соғыс жылдарының жылнамасы кітаптар, Б. Момышүлының өмірі мен қайраткерлігі, оның отбасы, Ұлы Отан соғ. қатысушы-жерлестері туралы фотоматериалдар жиналған мұражайға кіре берісте Б. Момышұлының ескерткіші орнатылған. 2000 ж. мұражай территориясына ауыстырылды. 1989 ж. салынған, авторы И.И. Шорохов. Қызыл мыстан жасалған бюст мәрмәр плиталармен қапталған бетон тұғырға орнатылған. Мүсін портреттік ұқсастықтағы ұстамды иілімді ұстамды нақышта жасалған. Б. Момышұлы полковниктің әскери кейпі мен папахада бейнеленген. Бюсттің биіктігі 1,5 м, тұғыры 2,15 м.

Жақаш ауылының орта мектебінің алдында орналасқан. Географиялық коорди¬наттары 42 T 716409 4776022. 1975 жылы фашистік Гер¬маниямен болған соғыстағы Жеңістің 30 жылдығына орай тұрғызылған. А. Сухамбаев (1920-1944) Байзақ ауданы Қарасу ауылында туып-өскен. Ұлы Отан соғысы майда¬нында 1941 жылы қазан айынан, 3 Белорус майданының 31 армиясы, Қызылтулы 174 Борисовск атқыштар ди¬визиясы, Қызылтулы 628 Гродненск атқыштар полкінің 1-батальонының бөлімше командирі. Белоруссияны, Литва мен Польшаны азат ету ұрыстарына қатысқан. 1944 жылы Пруссиямен шекарадағы Стшельцовизка де¬ревнясы (Польша) жанында білдіртпестен жау жағының алдыңғы жағына өтіп, кеудесімен жаудың амбразурасын жапқан, өз өмірін қиып, бөлімнің ұрыс тапсырмаларын ойдағыдай орындады. Батыр аты өз туылган колхозға, оқыған мектебіне берілді. Бетон ескерткіш пирамида тектес тұғырда тұрған бюсттен тұрады. Композиция – тұрақты, мүсіннің пластикасы – ұстамды, батырдың кескінін толық берген. Бюсттің биіктігі – 0,8 м, тұғыры – 1,8 м. Тұғырдың үстіңгі жағында екі мемориалды мәрмәр тақтайлар монтаждалған. Бірінде аты мен өмір сүрген күні, айы, жылы қашалған, екіншісінде қазақ тілінде КСРО Жоғарғы Кеңесі Президиумының А. Сухамбаевқа қаза болғаннан кейін (1945) Кеңес Одағының Батыры атағын беру туралы шешімінің мәтіні жазылған.  

Кеңес одағының батыры-панфиловшы   Н.И.Белашов ескерткіші

1963 ж.

Жамбыл облысы, Қордай ауданы, Қордай ауылының орталығындағы  алаңда  орналасқан. Ескерткіш 1963 ж. Кеңес Одағының Батыры, панфиловшы Н. Н. Белашовқа тұрғызылған. Белашов Н.Н. (1911-41), Жамбыл облысы, Қордай (Георгиевск) ауданында туып-өскен. Майданда 1941 ж. шілдесінен 316-шы - атқыштар дивизиясы 1075-інші атқыштар полкының 4-ші ротасының құрамында қатардағы жауынгер 16-шы қарашадағы 1941 ж. Дубосеково разъезінде (Волоколамск ауд. Мәскеу обл.) 28 гвардияшы-панфиловшылар құрамындағы көптеген қарсыластардың танктері мен жаяу әскерлерін атқылауда болған ұрыста қаза болды. Қаза болғаннан кейін Кеңес Одағының Батыры (1942) атағы берілді. Волоколамск ауд. Немедово дер. бауырластар зиратында жерленген. Батырдың есімімен Қордай мен Үлкен Сұлутор а. (б. Қордай, одан кейін Павловска) кешелер, мектептер аталған. Ескерткіш бетоннан жасалған, гранитпен қапталған тұғырдағы бюсттен тұрады. Белашов фурашка мен ақшатыр жадағайда маңғаз қалыпта қарапайым, ақ жарқын, шаруа кейпінде бейнеленген. Авторларға батырдың ішкі жан дүниесі дәл берілген. Тұғырға батырдың есімі мен өмір сүрген жылдарының айы, күні қашалып жазылған. Ескерткіштің жалпы биіктігі 3,1 м.

Кеңес Одағының  Батыры С. Естемесов  бюсті

1975 ж.

Жамбыл облысы, Шу ауданы, Естемес ауылы орта мектептің алдындағы алаңда  орналасқан. С. Естемесов (1919-1943) - Совет Одағының Батыры, Шу ауданында туылған, осы жерде өз еркімен майданға аттанған. Калинин майданының 39 армиясында. 134 атқыштар дивизиясы, 515 атқыштар полкінің пулеметті бөлім_басқарды. 1943 қыркүйекте көптеген фашистердің кезін жойып Смоленск обл. Духовщин ауд. Дольшино дер. түбінде болған шайқаста көзге түсті. _ Конопляники дер. қасында жау тылына кіріп, жаудың станокты пулеметін - қарсыластар тобын жойды. Оның қаруын пайдаланып атысты ашты сөйтіп шайқастың табысты аяқталуына  жол ашты. 4.06.1944 С. Естемесовке Совет Одағының Батыры берілді. Ленин орденімен, «Ерлігі үшін» медалімен марапатталды. 1944 қыркүйекте хабарсыз кетті. Батырдың бюсті қызғылт-сұр граниттен қашалып жасалған. Бетон тұғыр майда қиыршақты сылақпен сыланған. Ескерткіштің жалпы биіктігі 2,5 м. Скульптура қарапайым түрде бет келбетін жеткізген. Тұғырдың қуысында алюмини табағынан мемориалды тақта қойылған. Онда қазақ және орыс тілдерінде аты-жөні, дәрежесі, өмір даталары жазылған.

Кеңес Одағының Батыры  С. Шакировтың бюсті

1978 ж.

Жамбыл облысы, Шу ауданы, Мойынқұм ауылынан 2 шақырым әрі, Шу-Мойынқум автотрассасының бойында орналасқан. 1978 ж. Шакиров С. зираты басына орнатылды. Скульпторы Н. Курганский. Садт Шакиров (1922-1977) - Совет Одағының Батыры, Талас ауданында туылған. Майданда 1943 ж. 106 Забайкал атқыштар дивизиясының Аргун атқыштар полкінің 1 батальонының құрамында болды. Сөйтіп жау әскерінің тірек пунктіне баса көктеп кіріп, қызыл туды тікті. 30.10.1943 С. Шакировке Совет Одағының Батыры атағы берілді. Соғыстан кейін ҚКП ОК жанындағы жоғары партия мектебін бітірді (1950). Әртурлі әкімшілік және партиялық қызметтер атқарды. Ленин, Еңбек Қызыл Ту, «Даңқ белгісі» ордендерімен және медальдармен наградталды. Ескерткіш қордай гранитінен жасалған, тұғырдың үстінде тұр, бет жағы жылтыратып еңделген, қалған жері «бучарду» әдісімен - жыртық гранит - өнделген. Бюстінің биіктігі 0,7 м, тұғыр - 2 м.